Benidorm bastards

Aurora, de godin van de dageraad, had haar hart verloren aan Tithonus, de zoon van de Trojaanse koning. Ze was zelfs zo verliefd op hem dat ze Zeus verzocht om hem onsterfelijk te maken. Zeus ging weliswaar in op haar wens, maar Aurora had vergeten te vragen of Tithonus ook zijn jeugd mocht bewaren. Aanvankelijk verdoezelde Aurora de tekenen van zijn groeiende ouderdom door hem in prachtige gewaden te kleden. Maar uiteindelijk kwijnde Tithonus helemaal weg tot een menselijk wrak dat niet meer kon bewegen en slechts een onverstaanbaar gereutel kon uitstoten. Met het vertellen van dit verhaal leerden de Grieken en Romeinen een harde waarheid die we vandaag nog altijd niet graag onder ogen zien: de mens is gedoemd tot verouderen en sterven. Post jucundam juventutem, post molestam senectutem, nos habebit humus (na de fijne jeugd en na de ellendige ouderdom, zal de aarde ons hebben), zingen studenten sinds eeuwen in het lied 'Gaudeamus'.

Desondanks droomt de mens al duizenden jaren om alsnog aan die evidentie te kunnen ontsnappen. Alle grote beschavingen hebben mythes over de eeuwige jeugd. Herodotos acteerde verschillende verhalen daarover die hun weg vonden naar de islamwereld en op die manier ook in Spanje terechtkwamen, waar ze een vast en levendig onderdeel werden van de volkstraditie. De Spaanse ontdekkingsreizigers zochten, naast goud, steevast ook naar de bron van de eeuwige jeugd.

Voor de meer realistisch ingestelde mens was er de schoonheidsindustrie. Middeltjes om zo lang mogelijk een gaaf gelaat te bewaren, worden al sinds altijd en in alle mogelijke culturen aan de man gebracht. De angst voor de fysieke aftakeling door ouderdom wordt in vele teksten en gedichten beschreven. Vóór het ontstaan van de verzorgingsstaat was dit voor de meeste mensen een zware gesel in hun dagelijks bestaan. Cicero gaf al de raad mee om zich tijdens de jeugd niet over te geven aan drank en vrouwen, teneinde voor de oude dag lichamelijk nog wat reserves over te houden.

Mentaal ouder worden was dan weer onmiskenbaar een voordeel in de antieke tijd. Ouderdom en respect gingen immers hand in hand. Het Griekse 'geroon' of het Latijnse 'senex' (waarvan het woord senaat is afgeleid) ademen de levenservaring en wijsheid die men toedichtte aan de oudere mannen die men ermee omschreef. De droom om fysiek jong te blijven werd nooit gekoppeld aan het idee om een jeugdige mentaliteit te bewaren. Het Engelse spreekwoord youth is wasted on the young vat het mooi samen: in de beste der werelden heb je het lichaam van een jongeling en de wijsheid van een ouderling.

Op dit vlak is er vandaag dus wel iets nieuws onder de zon in onze beschaving. In de moderne samenleving kregen gaandeweg steeds meer mensen de welstand om naast de fysieke ook de mentale veroudering te ontlopen. De jongste decennia werd het bepaald hip om dit daadwerkelijk te proberen doen. We worden geacht niet alleen jong van lijf maar ook van geest te blijven. Carl Gustav Jung omschreef als eerste - met termen die hij aan Ovidius ontleende - het psychologisch archetype van de puer aeternus, de eeuwige adolescent die emotioneel onvolwassen wil blijven. Naarmate onze cultuur technologisch vooruit snelt (en levenswijsheid het dus moet afleggen tegen de technologie die beheerst wordt door de jeugd) en naarmate we steeds massaler het geloof verloren dat er na dit leven nog iets op ons wacht (en we het jeugdige levensgenot dus tot het hoogtepunt van ons bestaan zijn gaan beschouwen), wordt de puer aeternus steeds meer een culturele icoon.

Dat plastische chirurgie en schoonheidsindustrie groteske vormen aangenomen hebben, valt nog te duiden als een logische uitwas van de extreme welvaart. Maar dat de rijkste klanten ervan op hun zestigste voor Playboy gaan poseren, zoals Patricia Paay, of als vijftigers toch jeugdhelden willen blijven, zoals Madonna, duidt op onze groeiende wens tot het eeuwig behouden van de mentale jeugd. Deze evolutie verklaart mee het succes van de onlangs internationaal bekroonde tv-reeks Benidorm Bastards. In dat programma nemen ouderlingen jonge mensen te grazen door zich als pubers te gedragen. De senex verandert plots in puer aeternus en slaat ons met verstomming. Het maakt de Benidorm Bastards onweerstaanbaar grappig. Maar tegelijk houden ze de samenleving een spiegel voor waarin het streven naar de eeuwige jeugdigheid wordt uitvergroot tot wat het zou moeten zijn: lachwekkend.