Hoe te reageren op zege Le Pen?

Nous en avons marre. Dat hebben de Fransen zondag per stembrief laten weten. De reactie van de Franse politieke, intellectuele en culturele elite was even voorspelbaar als fout: de overwinnaar werd gedemoniseerd, de kiezer gemoraliseerd en de aangekaarte problemen genegeerd.

De overwinning van het Front National is geen geïsoleerd incident, maar het zoveelste sombere voorteken. Groot Brittannië discussieert over de Brexit. De Denen verwierpen het EU-justitiebeleid. De Zweden stappen af van hun verwelkomingsbeleid. En in Oost-Europa broeit de opstand tegen het Europese kader.

De Europeanen zijn ongerust. De ongecontroleerde massamigratie drukt op het sociale weefsel. De terreurdreiging zet de samenleving onder hoogspanning. En er heerst een existentieel onbehagen: kan Europa dit wel aan? Materieel, maar ook cultureel. De zware prijs die we daarvoor betalen, is onze eroderende tolerantie.

De mensen willen oplossingen van hun leiders. En allengs wordt er geroepen de nationale grenzen te sluiten. Ik vind dat niet wenselijk. Het zal leiden tot desinvesteringen, een stijgende werkloosheid en een algemene verarming. Willen we die economische catastrofe?

Wel pleit ik voor een apart sociaal statuut voor vluchtelingen. Toegang tot de sociale zekerheid wordt dan een burgerrecht dat je verwerft door er aan bij te dragen. Wie erkend wordt als vluchteling kan stelselmatig sociale rechten opbouwen totdat ze volwaardige toegang hebben tot de sociale zekerheid.

Daarnaast heeft Europa echte buitengrenzen nodig, desnoods door Griekenland tijdelijk uit de Schengenzone te zetten of een mini-Schengenzone te vormen. Ook moet Europa pushbacks doen naar veilige landen en opvang in eigen regio organiseren.

Het probleem met al deze oplossingen is dat het ofwel niet mag van Europa ofwel geen consensus heeft in Europa. Net zoals een muntunie zonder dwingende convergentiecriteria ons in de problemen bracht, brengt een migratiecontentieux zonder gesloten buitengrenzen ons nu zwaar in de problemen.

We mogen geen grenscontroles doen, maar Griekenland zet wel de Schengen-voordeur wijd open. Het Europees Hof verbiedt push backs. En van het Dublin-verdrag mogen we theoretisch asielzoekers terugsturen naar het land van binnenkomst, maar niet naar Griekenland want dat land organiseert geen opvang. Merkel zegde Dublin dan maar eenzijdig op.

Dat kaduke Europese kader leidt tot een absurde situatie: de EU tikt niet Griekenland op de vingers, wel de landen die hun best doen om de Europese regels af te dwingen. We zitten vast in een keurslijf dat ons tegen de wil van de eigen bevolking uitspeelt. Iedereen kijkt naar iedereen: wie durft als eerste buiten het Europees kader te treden? Maar we blijven wachten.

De enige die wel iets onderneemt, is Angela Merkel. Die nodigde met haar ‘Wir schaffen das’ niet alleen alle vluchtelingen uit naar Duitsland, maar naar heel West-Europa. Tot ook Duitsland de influx niet meer aankon. Toen trok ze met hangende pootjes naar het enige land dat de vluchtelingenstroom feitelijk controleert: Turkije.

Ik moet zeggen: hoedje af voor Erdogan. Geopolitiek heeft hij dit meesterlijk gespeeld. Als Turkije het kraantje opendraait, komt de stroom opgang. Draait Turkije het kraantje dicht, dan stopt de stroom. Hij heeft de EU in zijn greep en kan ons laten dansen op de toon van de vluchtelingenstroom.

Merkel verkocht Europa en legde zich neer bij alle Turkse eisen: toetreding tot de EU, opheffing van de Turkse visumplicht en geld voor de opvang. In ruil moet Turkije de pushbacks (of beter: pullbacks) organiseren die Europa van de Europese rechtspraak niet meer mag uitvoeren. Veel gekker hoeft het echt niet meer te worden.

Ik hoop dat mevrouw Merkel de Franse verkiezingsuitslag zeer goed bestudeert, en beseft dat hier iets ernstig aan de hand is. De sleutel ligt niet bij Frankrijk, maar bij Duitsland. Merkel zal de omslag moeten maken. Pas als Duitsland kantelt, kan het Europese beleid kantelen.

Sommige Duitsers zien een unieke kans om eindelijk een morele schuld af te lossen. En dat kan ik begrijpen. Maar Duitsland moet zich ook bewust zijn van zijn historische positie: ‘te groot voor Europa, te klein voor de wereld.’ Toen Merkel haar sentimenteel welkom uitsprak, heeft ze de hele Europese droom eenzijdig op het spel gezet.

Ik weet het, ik ben de muis die brult. Ik maak mij geen illusie over de impact van mijn woorden. Maar als Europeaan ben ook ik bezorgd over de Europese droom.

 
Opiniestuk verschenen in NRC Handelsblad van 10 december 2015