Flexibele Rechten van de Mens

Gevraagd naar hun mening over de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens willen sommige cultureel-antropologen er al eens op wijzen dat deze lijst een westers product is, die feitelijk alleen betrekking heeft op de westerse mogendheden die in 1948 aan tafel zaten om haar op te stellen. Meer nog, een universele pretentie geven aan die lijst, zou getuigen van een misplaatst cultureel en moreel superioriteitsgevoel.

De Nederlandse rechtsfilosoof Paul Cliteur bracht daartegen in dat de wetten van de zwaartekracht toch ook geen louter Britse wetmatigheid zijn, omdat ze toevallig door Newton werden geformuleerd. Als het om echt belangrijke zaken gaat, moet de ethiek volgens hem dezelfde universele geldingskracht hebben als de natuurwetenschap.

Voor de mensenrechten is cultuurrelativisme dus compleet uit den boze. In een opiniestuk in De Morgen (DS 13 september) trad de minister van Buitenlandse Zaken, Steven Vanackere (CD&V), die visie volmondig bij. De eerste les die we moeten leren uit de Arabische Lente is volgens hem 'dat fundamentele vrijheden en mensenrechten toch universeel zijn. Dat het dus een cultuurrelativistische leugen is om te twijfelen aan hun universaliteit.' Mooi zo.

Diezelfde dag nog werd de minister al uitgedaagd om deze stelling consequent te verdedigen. Op Radio 1 moest hij reageren op het Amnesty International-rapport The battle for Lybia. Killings, disappearances and torture, waarin de organisatie stelt dat het regime van Kadhafi misdadig was en systematisch de mensenrechten schond.

Maar in het gewapend conflict lieten ook de rebellen zich niet onbetuigd. Amnesty heeft het over ontvoeringen, martelingen, lynchpartijen, plunderingen, straatgeweld, ongeoorloofde moorden en onwettige arrestaties die zich vooral voordeden in gebieden die al door het regime waren ontruimd. Veel zwart-Afrikaanse migranten werden er vals van beschuldigd huurlingen te zijn van Kadhafi en werden uit onverholen racisme vermoord. Lokale potentaten nemen het recht in eigen handen en vereffenen oude rekeningen onder het mom van de burgeroorlog.

Amnesty concludeert dat we mogen spreken over 'oorlogsmisdaden op een kleinere schaal'. De blanco cheque die het Westen - Verhofstadt op kop - uitreikte aan de rebellen van de Libische Transitieraad, maakte dat deze boodschap ietwat ongelegen kwam. Vanackere putte zich dan ook uit om een en ander te... relativeren. Tenslotte kan men de daden van een misdadig regime niet vergelijken met die van mensen die ertegen rebelleren. Die rebellen zijn wel erkend als de wettige vertegenwoordigers van het land, de minister wees er ook op dat het hier gaat om een zootje ongeregeld dat zijn troepen totaal niet in de hand heeft. Kijk eens aan.

De inkt van de krant was nog niet droog of de universele rechten van iedere Libiër bleken voor de minister toch wat relatief. Tussen droom en daad staan nu eenmaal heel wat praktische bezwaren. Flexibiliteit inzake mensenrechten blijft de facto de beleidslijn van alle westerse staten. In diplomatieke relaties schorten we ons moreel oordeel op vanwege de zogeheten hogere belangen. Hoe machtiger een land, hoe meer het zich - ongestraft - kan veroorloven inzake schendingen van de mensenrechten. Als zo'n land daarnaast ook nog een goed gevulde schatkist heeft, bijvoorbeeld met een berg Amerikaanse schuldpapieren, wordt het zelfs link om nog maar te spreken over de situatie van de mensenrechten.

Niet alleen onze overheden lopen dan liever over eieren. Begin deze maand reisde een groep Nederlandse schrijvers als eregasten van China naar de boekenbeurs van Peking, want Nederlandse auteurs beginnen in China goed te verkopen. Amnesty vroeg hen een pin te dragen als stil protest tegen de vervolging van Chinese auteurs in hun eigen land. De Nederlanders smeten de pin gelijk in de vuilnisbak. Auteur Herman Koch vond nu eenmaal dat men de gastheren niet in verlegenheid moest brengen. China is misschien geen democratie, maar wel een fascinerend land dat Koch vaak wil bezoeken zonder zo'n 'infantiel, belerend en naïef speldje'.

Het is gemakkelijk om de moral high ground op te zoeken, zeker vanuit een klein westers land. Louis Michel zat er als voorganger van Vanackere zo hoog op dat zelfs de skipistes van Oostenrijk te laag waren voor hem. De realiteit is echter dat we nog heel ver staan van universele mensenrechten, alle hypocrisie ten spijt.